Als je het mij vraagt … Carl van Jaarsveld

Carl van Jaarsveld heeft een boerenbedrijf in de Hekendorpse Buurt en heeft zodoende te maken met de stikstofperikelen. Hij ziet zeker ook mogelijkheden om zonder al te veel kleerscheuren uit deze crisis te geraken. Ongetwijfeld zullen anderen er anders over denken, maar het gezichtspunt van Van Jaarsveld is in elk geval duidelijk. “Veel boerenbedrijven hebben de afgelopen jaren nevenactiviteiten ontwikkeld om het hoofd boven water te houden.” Zo is bij hem in een stal die niet meer als zodanig in gebruik was de Hartenmakerij (met beeldend therapeuten) gevestigd.

Natura 2000-gebieden en stikstof

De landbouwpolitiek van de voorbije halve eeuw: de visie van Sicco Mansholt, de Europese subsidies, de melkquota, de fosfaatquota, en wat het voor ons veenweidegebied betekent. Het begint al met Nederland dat zichzelf verplicht heeft om de natuur in de door hen zelf aangegeven 162 Natura 2000-gebieden vóór het jaar 2000 te beschermen. Maar Van Jaarsveld vermeldt er direct bij dat hij vindt dat het te veel gebieden zijn, die ook nog eens enorm verspreid liggen. “Het lastige is dat we er nu niet meer van af kunnen. Jammer, want als we daar nog verandering in aan konden brengen, zou dat enorm veel problemen oplossen!”

Luchtstikstof zelf is niet schadelijk, maar de stikstofoxiden die o.a. bij bedrijven en verbrandingsmotoren vrij komen en de stikstofverbinding ammoniak die vrijkomt uit mest zijn dat wel. De neerslag daarvan heeft schadelijke effecten op de bodem (o.a. toename van stikstofminnende planten die andere soorten verdringen), in het water (o.a. door grote algenvorming vissterfte) en in de lucht. Er zijn de afgelopen decennia verschillende systemen bedacht om zowel de (boeren)bedrijven, de woningbouw, als verkeer aansprakelijk te houden voor hun aandeel, maar dat is niet zo goed gelukt. Eigenlijk is iedereen het daar wel over eens, vindt Van Jaarsveld.

Van GLB, via melkquota en PAS naar een aanvaardbare oplossing

Even terug naar 1958. Sicco Mansholt werd één van de commissarissen van de pas opgerichte Europese Commissie en hij werkte als landbouwcommissaris aan de modernisering van de Europese landbouw: het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), om met behulp van subsidies de productie op te schroeven. Latere pogingen om dit deels ongedaan te maken mislukten, onder andere omdat de boeren inmiddels in groten getale afhankelijk waren geworden van de subsidie uit Brussel.

Omdat er veel meer melk werd geproduceerd dan geconsumeerd (de ‘boterberg’), werd in 1984 in alle EU-landen het melkquotum ingevoerd. Toen die in 2015 weer werd afgeschaft om de boeren in de EU meer gelegenheid te geven in te spelen op de groeiende vraag op de wereldmarkt. Van Jaarsveld noemt het melkquotum weliswaar een juk voor de boeren, maar meent dat het afschaffen toch niet zo’n goed idee was, omdat iedereen voordien met een stabiele melkprijs wist waar hij aan toe was. Het afschaffen had grote gevolgen: een evenredige toename van stikstofoxiden en ammoniak met verslechtering van natuur en grondwaterkwaliteit als gevolg. Ook de melkprijs kelderde waardoor veel bedrijven in financiële problemen kwamen. Binnen het jaar kwamen er regels voor de maximale uitstoot van fosfaat. De fosfaatwet werd op 1 januari 2018 van kracht. Er werd geld vrijgemaakt voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS) en herstel in stikstofgevoelige natuurgebieden. Tegelijkertijd werden nieuwe vergunningen aan ondernemers verleend. Officieel heet het dat 32% van de stikstof uit het buitenland komt, 46% van de landbouw en 11% van het verkeer op land. Van Jaarsveld: “Boeren hebben vergunningen gekregen voor een bepaalde hoeveelheid stikstof en daar houden ze zich aan. Ammoniak is, als je het niet verloren laat gaan, een belangrijk onderdeel van de kringloop van de natuur. Wat de grootste vervuilers als Tata-steel en de luchtvaart uitstoten is veel schadelijker voor de natuur en de luchtkwaliteit. Maar geen van deze bedrijven heeft een vergunning voor die uitstoot.”

Teruggefloten

“In 2019 heeft de Raad van State de overheid teruggefloten. De wijze van vergunningverlening volgens de fosfaatregels werd afgekeurd en de vergunningen ongeldig verklaard. De regering nu de vrijgekomen stikstofruimte te verdelen over de afgekeurde aanvragen en ze alsnog te legaliseren. De meeste boeren, zoals ik, hebben een legale stikstof vergunning en houden zich aan de regels, maar de bouw heeft nog niets. Voor bouwprojecten is inmiddels ook een stikstofvergunning nodig, omdat bouwmachines ook stikstofoxiden uitstoten en het milieu belasten. Door een tekort aan gunbare stikstof ligt de bouw op veel plekken stil. In Den Haag wordt naarstig gezocht naar stikstofruimte en wordt er nu naar de boeren gekeken. Graag zien ze dat er boeren stoppen of overgaan op nieuwe mestverwerkingstechniek op de boerderij, zodat er vergunde kilo’s stikstof vrijkomen voor bouwprojecten. De Natura 2000 gebieden zullen hier zeker ook bij gebaat zijn.”

Veenweidegebied en reductie

“Het is de bedoeling dat er in 2030 in Nederland 50% minder stikstof wordt uitgestoten op stikstofgevoelige gebieden. Het overgrote deel wil de regering bij de boeren ophalen en wel op korte termijn. Gedacht wordt aan innovatie, verplaatsing, vrijwillige uitkoop of in het ergste geval onteigening. Hierna komen de andere sectoren aan de beurt”, aldus Van Jaarsveld.

“Het einddoel is onwrikbaar. In onze omgeving moet ook heel wat gebeuren: 47% minder uitstoot. Maar de pijn moet eerlijk verdeeld worden en er moet wel met betrouwbare uitgangswaarden gewerkt worden: daar rammelden de cijfers van het RIVM afgelopen week nog dramatisch. De plaats van de meetpunten is goed voor heel wat discussie.”

“De deskundigen zijn het niet echt eens. Tjeerd de Groot van D66 (gepromoveerd op hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, verzocht prof Han Lindeboom (ook D 66) bepaalde bevindingen even voor zich houden omdat die niet zo goed pasten in het partijprogramma.

Ook Ronald Plasterk, wetenschapper en oud kamerlid, vertelt dat stikstof als smoesje voor iets anders gebruikt wordt. Er moeten een miljoen huizen bij en daar hebben ze grond en stikstofruimte voor nodig. Daat maakt het er niet gemakkelijker op. Alle boeren willen een goede combinatie van landbouw en natuur, maar het kan niet zo zijn dat we onze omzet moeten halveren zonder dat we er een duidelijk en goed toekomstperspectief voor terug krijgen.”

Boeren en natuurbeheer

“Na het oogsten van de maïs zaaien we klaver of luzerne. Dat zorgt ervoor dat er luchtstikstof door de plant vastgelegd wordt en zo in de grond terechtkomt. We houden de perceelranden vrij van mest voor schrale grond met bloemen en insecten. Wat ze in veel natuurgebieden doen met de grond is in mijn ogen te extreem. Helemaal niet meer bemesten is het onderbreken van een kringloop.” (Sommige percelen alleen eenmaal per jaar hooien was vroeger gewoon; hooi het grote voedingswaarde, uitzonderlijke rijkdom aan bloemen, het zogeheten blauwgrasland)

“Uiteindelijk heeft het bodemleven voeding nodig, de insecten het bodemleven en de vogels de insecten. Afplaggen is soms een risico; tijdelijk onder water zetten voor waadvogels zou dan een betere optie zijn. Geef ons de tijd en dan komt het goed.”

Innovatie en investeren

“Het zal vast kloppen dat de emissiearme stalvloeren niet het gewenste resultaat opleveren. Kwestie van doorontwikkelen. De eerste computer was ook zo groot als een zeecontainer en het eerste gehoorapparaat het uiteinde van een trompet. Inmiddels zijn er nieuwe stikstofafzuigers op de markt die wel goed lijken werken tot een reductie van wel 70%.

Als ‘Den Haag’ van de 27 miljard iedere boer zo’n nieuwe stikstofafzuiger geven, kost het zo’n 10 miljard. Dan houden ze geld over voor andere bedrijfstakken, en om wellicht nog enkele boeren uit te kopen. Dan kan er nog 10 miljard naar de zorg en de ouderen. Dan zijn we d’r volgens mij.”

Er komt nog een duidelijke oproep van zijn kant: “Het kernteam van de buitengebieden rondom Oudewater is op zoek naar mensen die mee willen denken over de specifieke problematiek van ons gebied: de energietransitie, de bereikbaarheid, de veiligheid en de bodemdaling. Iedereen die zich wil inzetten kan een mailtje sturen naar info@utrecht-west.com t.a.v. Ragnild Scheifes. We hopen op veel reacties want we zien de problemen en willen er graag aan meewerken oplossingen te bedenken.”

Aad Kuiper