Bedrijvigheid in Hekendorp een kleine eeuw geleden

Aad Kuiper

Er is veel veranderd in eigenlijk nog geen honderd jaar tijd; heel veel. Zoals we al eerder schreven bruiste Hekendorp een kleine eeuw geleden nog van allerlei uiteenlopende activiteiten en was er volop bedrijvigheid. De Hekendorpse kinderen stonden daar als het ware met hun neus bovenop en maakten er echt deel van uit; heel anders dan in de tegenwoordige vaak vooral virtuele wereld. Naast overleveringen van Hans Slingerland (geboren 1930), droeg Ans Peek bij aan dit artikel en zij verwees naar Frits Kramer, die er op zijn beurt Nico Koppenaal bij haalde. Er is zeker meer en of het allemaal klopt is niet helemaal duidelijk, want de herinneringen blijken niet allemaal overeen te komen; maar het is een kniesoor die daarop let. Wat wel duidelijk werd is dat in net iets meer dan vijftig jaar de situatie in Hekendorp ingrijpend veranderd is.

De smederij

Hans Slingerland heeft het zo beeldend voor zijn nazaten opgeschreven dat je je er bijna bij aanwezig voelt: “In het dorp werden veel handwerkberoepen uitgeoefend, waar wij als jeugd met onze neus vooraan bij stonden. Wat te denken als er een lastig paard bij ‘Ome Freek’ Kramer in de smederij van nieuwe ijzers onder de hoeven werd voorzien. Het smidswerk om de ijzers pas te maken op het smidsvuur met de blaasbalg, de ‘metalen’ herrie hiervan. En dan dat zenuwachtige paard, dat wilde schoppen, maar wiens been door Ome Freek handig op de knie werd genomen. En dan, als het roodgloeiende ijzer tenslotte met een tang in het voeteelt werd ingebrand: wat een doordringende stank trok er dan door het halve dorp!”

“In de smederij werden ook de ijzers gemaakt t.b.v. de houten karrenwielen en de wielassen. Dat was een vakwerk waar je ademloos bij stond te kijken. Verder hadden onze neven Joop, Wim en Gijs Kramer van dat leuke speelgoed als Trix bouwdozen waar je oneindig allerlei apparaten mee kon bouwen.” Frits Kramer (87), familie van ‘Ome Freek’, valt hier in de rede: “Hij vergeet Henny; en dat Trix is volgens mij beter bekend onder de naam Meccano.” (Trix en Meccano blijken twee verschillende concurrerende merken te zijn geweest en er bestonden nog veel meer merken metaalconstructiebouwdozen.) Verder met het verhaal van Hans Slingerland: “Ook repareerden de Kramers natuurlijk vrijwel alles wat er bij Slingerland in de aardappelstomerij kapotging, en daar was nogal eens een kapotte transportschroef, een glijlager of de elevator (waarmee de lading van de schepen werd gelost), niet te vergeten.”

Van bakkerijen tot boerenbedrijven

“In de drie bakkerijen kon je zien hoe het brood en banket werd gemaakt. Het repareren van fietsen had ook niet zoveel geheimen meer als je er een aantal keer bij had staan kijken. En dan het boerenbedrijf: kaasmaken, hooien, de omgang met vee. Als kinderen kenden we ook de meeste boeren wel die klant waren bij vader, immers, er moest regelmatig veevoer aangevoerd worden en niets was leuker dan stiekem met een aantal kinderen mee te rijden onder het dekzeil van de vrachtwagen. Verder waren er ook de timmerbedrijven, waar je van alles zag en mee probeerde te doen. Bij Dick van der Grift verloor ik onder de lintzaag het bovenstuk van mijn linker wijsvinger toen ik daar met een stukje hout aan het prutsen was. Bij Ome Wim Vermeer werd ook van alles gebouwd, zoals hardhouten sluisdeuren, platte schouwen voor boeren, hooibergen en niet te vergeten het timmerwerk voor woonhuizen.”

Johannes Vermeer

Johannes Vermeer was timmerman/aannemer en dus ook sluisbouwer. Hij is zeker een dorpsnotabel geweest: kerkvoogd, poldermeester, ouderling, en daarbij schijnt hij heel streng geweest te zijn. Toen zijn dochter Marijtje met Paul Slingerland in het huwelijk wilde treden achtte hij dat ver beneden haar stand. Voor zoon Hans van Paul Slingerland bleek het werk van zijn grootvader overigens wel een inspiratiebron wat betreft de beroepskeuze, die in zijn carrière als civiel ingenieur de Zuid-Hollandse traditie van waterbeheer als het ware verder voortgezet heeft.

Gerrit Slingerland

Gerrit Slingerland (1895-1980) woonde in Oudewater, maar overdag was hij op het stoomgemaal (de Klomp), waar hij machinist was. Hij wist veel van wat er allemaal in Hekendorp gebeurde, omdat hij allerlei karweitjes deed voor de boeren aldaar. Daarom kwam Herman de Man er graag buurten. Wout van Kouwen schreef daarover: “Hele pakken schriften heeft Herman de Man bij Gerrit Slingerland vol zitten schrijven.”

Nog meer bedrijvigheid

We benoemden al veel bedrijvigheid in Hekendorp. Toen wij dit lijstje zagen werden we daar even heel stil van. Want wat kan erin nog geen eeuw enorm veel veranderen. Eerst Ans Peek en later Frits Kramer samen met Nico Koppenaal vertellen nog veel meer boeiende herinneringen die komen bovendrijven.
Met veel moeite beperken we ons:
de smederij van Kramer (Ome Freek);
de schoenmakerij van Schumacher (Ome Stans);
de graanmalerij/aardappelstomerij van Paul en Rinus Slingerland, Leen Kwaak en Jan Jansen (petroleumboer, veldwachter en koster);
het timmer- en aannemersbedrijf van Vermeer (Ome Wim);
het metselbedrijf van Teun Blonk;
de groenteboer Van Herpen;
de melkrijder, Gert Snel;
het transportbedrijf/ de beurtschipper, Ab Gelderblom;
de fietsenmaker, Teun Dullemond;
drie bakkers: Hoogvliet, Nunnink en Butter (nog eerder Manschot);
het zand- en grindtransport, schipper Kas den Ouden;
de meubelmakerij van Jan Duym;
de wagenmakerij van Jaap van Batum (hij was tevens kapper);
nog een kapper, Van Vliet;
en voor de visvangst zorgde Gelderblom;
en dan zou er nog vroeger ook een touwslagerij zijn geweest.

Vanuit deze en nog andere bronnen komen nog garagebedrijf Van Eijk, een rietdekker, timmerfabriek de Morgenster, melkboer Nobel, en nog meer namen (Vermey, Kwakernaak, Snelleman, Hoogenboom, Rost, Van Es, Potuit, Dekker, Miet Blanken, Stoffer, Engel van Harten, Thijs Zuidam), bijnamen (destijds had bijna iedereen een bijnaam!) en bedrijvigheden naar voren; met bijpassende anekdotes.

Tot in de zestiger, zeventiger jaren

En dan zijn we heel zeker nog niet eens volledig en moeten daarbij bedenken dat de meeste bedrijvigheden tot in de zestiger, zeventiger jaren voortduurden; dus zo’n dikke vijftig jaar geleden.

Maar … Hekendorp zou Hekendorp niet zijn als ze daar, ondanks het feit dat er veel bedrijvigheid in de betekenis van werk uit het dorp verdwenen is, er toch met elkaar voor zorgdragen dat de levendigheid op andere wijzen - denk aan het bloeiende verenigingsleven - zeker blijft bestaan.