Hekendorp en de scholen

Aad Kuiper

Rond 1500 waren er ongeveer vijftien huizen in Hekendorp, waarvan de bewoners hoofdzakelijk landbouwers waren. In 1632 was het aantal huizen al gestegen tot 53 en in 1732 waren er 64 huizen. Er waren steenbakkers, touwslagers en ambachtslieden zoals smeden, timmerlieden en bakkers. Ook stond er sinds halverwege de achttiende eeuw (bijna 300 jaar geleden dus!) een lagere school in Hekendorp, om precies te zijn in het centrum: Goejanverwelle, of - als je dat liever hebt - aan de bovendijk of de Dorpsstraat.

Het dorp werd tot het begin van de negentiende eeuw bestuurd door de schout en uit een aantal door de heer van Hekendorp (de opvolgers van Johan de Witt) benoemde schepenen, meest welgestelde inwoners. Het bestuurscentrum was gevestigd in de herberg bij de sluis, waarvan de kastelein vaak tevens sluiswachter en schout van Hekendorp was.

Het tweede schoolgebouw alweer in 1883

In 1855 kwam de spoorlijn Utrecht-Rotterdam gereed; Hekendorp kreeg een halte aan deze lijn. Op de plaats van die halte, in de buurt van de oude korenmolen van Poppelendam, op de grens met de gemeente Lange Ruige Weide, ontstond na 1860 een nieuw buurtje, Hogebrug. De kern van Hekendorp bleef echter Goejanverwelle, waar het gemeentebestuur in 1882, het oude schoolgebouw als raadhuis inrichtte. Het aantal inwoners van Hekendorp bedroeg rond die tijd circa 675.

De school in Hekendorp een eeuw geleden

Paul en Hans Slingerland, beiden echte Hekendorpers, hebben samen herinneringen voor hun nageslacht al jaren geleden aan het papier toevertrouwd.

Paul Slingerland: “Op 1 april 1902 was ik zes jaar en ging naar de Openbare Lagere School. Het schoolgebouw stond langs de IJssel, achter de kerk, en daarnaast stond het schoolmeestershuis. Er waren twee klaslokalen en een gymnastieklokaal, met het speelplein tussen de school en de IJssel. Het schoolhoofd uit mijn tijd was meester Kruijt. Mijn medeleerlingen waren kinderen van zowel protestantse als rooms-katholieke inwoners. In die tijd stuurden veel katholieke inwoners hun kinderen de eerste jaren naar de school in Hekendorp en pas als ze wat ouder waren gingen ze naar een katholieke school in Haastrecht of Oudewater. Pas later ontstond er een volledige scheiding tussen het protestantse en het katholieke onderwijs (die nog weer later, zo rond 1965 weer ongedaan is gemaakt, red.) Maar ik had bijvoorbeeld een schoolvriendje, Jan Dekker, de zoon van Sijmen Dekker, een katholieke slager.”

Hans Slingerland: “Vaag herinner ik me dat dit speelterrein door Opa Vermeer (van het aannemers- en timmerbedrijf op de Onderdijk, red.) was aangelegd, door langs de IJssel een damwand te maken. Door mijn betrokkenheid bij dit werk is toch blijven hangen dat de bouw iets aantrekkelijks had en dit heeft later mijn beroepskeuze als waterbouwkundig ingenieur gestimuleerd.

In het eerste lokaal werd lesgegeven door juffrouw Exalto uit Gouda aan de eerste vier klassen. Meester Bos (de opvolger van meester Kruijt, red.) gaf les aan de klassen vijf en zes. We zaten met plusminus tien kinderen in de klas. De basis voor verdere studie werd hier zeker gelegd, maar het niveau was wel zodanig dat dit maar beperkt aansluiting bood met de toenmalige HBS.”

Meester Ouke Bos was overigens lang van grote betekenis voor Hekendorp. Hij werkte vanaf 1919 in Hekendorp en was daarnaast o.a. ook voorzitter van de kerkenraad en de Hekendoprse IJsclub, had de leiding over een aantal koren en was ook nog op velerlei andere terreinen actief. Hij heeft tot 1957 in Hekendorp gewerkt en gewoond.

Na schooltijd

Hans Slingerland: “Na schooltijd werd er gehoepeld, getold, ‘stand’ gespeeld: dan moest iemand een bal opgooien, waarbij de anderen tijdens het opgooien wegliepen van de ‘opwerper’ en had je minder kans om afgegooid te worden. Ook werd er verstoppertje gespeeld, bijvoorbeeld bij Slingerland in de graanmalerij. We ondernamen strooptochten in het riet van het Boezemgebied of, als de appels rijp waren, in de verschillende boomgaarden langs het jaagpad. Verder mochten we bij het wegbrengen van het graan nogal eens meerijden met de vrachtwagen, bestuurd door Ome Rinus of Kees van Ome Gert. Bekend zijn de verhalen dat we STOPPIE STOPPIE brulden als we langs het huis van onze schoolgenoot Stoppelenburg reden, en Oom Rinus - wit van schrik - de vrachtwagen stopte. Of het verhaal dat halverwege Stein de vrachtwagen stopte en Kees aan ons vroeg om benzine te gaan halen en toen we op weg gingen, hij met een forse vaart, luid toeterend, passeerde.

Bedrijvigheid

Hans: “En het bruiste in het dorp van activiteiten en bedrijvigheid. We stonden overal bovenop en maakten enorm veel mee. Want er werd in het dorp veel handwerk gedaan, waar we met onze neus vooraan bij stonden. Wat denk je als je erbij stond als een paard bij Ome Freek Kramer in de smederij nieuwe ijzers onder de hoeven aangemeten kreeg. In de drie bakkerijen kon je zien hoe het brood en banket werden gemaakt. En dan het boerenbedrijf, kaasmaken, hooien, de omgang met vee. Verder waren er ook de timmerbedrijven, waar je van alles zag en wij mee probeerden te doen. Bij Ome Wim Vermeer werd ook van alles gebouwd, zoals hardhouten sluisdeuren, platte schouwen voor boeren, hooibergen en niet te vergeten het timmerwerk voor woonhuizen.”

Over de bedrijvigheid een volgend keer meer. Maar wel nog dat het dorp Goejanverwelle zich na de oorlog iets in noordelijke richting uitbreidde door de bouw van een vijftiental woningwetwoningen aan de Opweg en de Prinses Wilhelminastraat. Per 1 februari 1964, toen er ongeveer 850 mensen in Hekendorp woonden, werd het samengevoegd met Driebruggen. In 1989 werd Hekendorp een van de kernen van de gemeente Oudewater. In 1985, toen de lagere school achter de kerk in de IJssel ‘dreigde te verdwijnen’ werd een nieuw onderkomen gebouwd aan de Kolonel Stamfordstraat, waarin zowel de kleuterschool als de lagere school een plaats kregen. In deze basisschool OBS Goejanverwelle, hadden meester Teun van Druten en juffrouw Corrie Korteweg (van kleuterschool De Woelwaters) gezamenlijk de leiding. Deze school was in gebruik tot 2022 en moest toen door een tekort aan leerlingen tot grote spijt, van zeg maar heel Hekendorp, de schooldeuren sluiten. Maar Hekendorp - de Hekendorpers hebben ooit de bijnaam ‘de afwachtenden’ gekregen - heeft na de sluiting van de school en de sluiting van bijna alle bedrijvigheid zeker niet afgewacht, want is absoluut van zins een bruisend dorpsleven in stand te houden. Het zal ongetwijfeld niet gemakkelijk gaan, maar het zal ze lukken.

foto’s