Oorlogsdagboek mei 1945

Vorige keer schreven wij over graanhandelaar Knelis van Vliet en molen De Herder in Willeskop. Vandaag is een van zijn dochters aan het woord. Tijdens de beruchte Oudewaterse meidagen in 1945 schreef Jo van Vliet regelmatig in haar dagboek.

De oorlog was voor vader en moeder Van Vliet geen gemakkelijke tijd. De zorg voor 10 kinderen was niet niks in een tijd dat er voedselschaarste heerste. Vader was dan wel graanhandelaar, maar maalde geen bakkersmeel voor menselijke consumptie.

Gegrepen door de spanning van die tijd, begon Jo in 1944 een dagboek dat ze de titel gaf ‘In en van de Krieg’. Voor deze aflevering van ‘ff z@ppen naar de vorige eeuw’ slaan we het dagboek van de dan inmiddels 16-jarige Jo van Vliet open op 4 mei 1945. We volgen daarbij haar letterlijke tekst die soms niet overeenkomt met wat er exact gebeurde maar waar zij toen nog geen weet van had.

Vrijdag 4 mei

We krijgen nu eindelijk weer water van 11 tot 5. Gisteren kregen we het van 2 tot 4 voor proef. Kiel, een havenstad in Duitsland, is open stad verklaard. 500.000 Moffen hebben d’r eigen overgegeven. We moesten vanavond om 9 uur binnen zijn. Om half 10 hoorden we schreeuwen en zingen. We dachten: “Wat is er nou weer gaande?” Wim en Jan gingen buiten bij de poort kijken. Ineens kwam Jan de werf op hollen en riep: “Capitulatie van het overige Nederland!” Wat waren we blij. We vlogen allemaal de straat op natuurlijk. Het was een enorme drukte. Een hele troep jongens en meisjes kwamen zij aan zij zingend voorbij. De polities zeiden: “Naar binnen allemaal, naar binnen. Het is al 9 uur geweest.” Maar het hielp niks. Eventjes gingen ze in de gang, maar dadelijk kwam alles weer naar buiten. Het was een fijne avond. Toen het al laat werd, gingen we binnen alle vaderlandse liederen bij de piano zingen. De jongens op straat zongen mee. Om 11 uur gingen we pas naar bed.

Zaterdag 5 mei

Vanochtend om kwart voor 6 begonnen we met de schoonmaak van het kantoor. Toen om kwart voor 7 gingen we allemaal naar de Heilige Mis, behalve Corry en de jongens, die de mis van half 8 en kwart over 8 te dienen hadden (de jongens waren dus misdienaar en moesten blijkbaar bij twee andere, latere missen dienen). Uit de kerk hebben we gauw het kantoor afgemaakt en gingen toen eten. Niemand had er honger. Ik at maar twee sneden brood. Toen zouden we aan de gang beginnen, maar opeens kwam de Ondergrondse voorbij om de burgemeester te gaan ophalen (de N.S.B.-burgemeester Zweitse de Vries, bijnaam Pitto, naar een koffiesurrogaat, woonde op de Utrechtse Straatweg). Evert Hardesmeets en Frans de Roode waren er ook bij. Toen ze de burgemeester hadden, gingen ze naar K.S. en zijn vader en naar M.H.

De burgemeester, H.M. en V.O. met zijn vrouw werden in Hoenkoop op het gemeentehuis opgesloten. K.S. en zijn vader gingen naar het patronaat (nu De Klepper) . D.B. namen ze ook meteen mee. Toen gingen ze naar D.R. en zijn vrouw. K. die in een schuit aan de IJssel lag, was gisteravond al vertrokken op zijn motor. Zijn wapens hebben ze wel gevonden.

Toen we dat zagen, zijn we gauw naar het stadhuis gehold. Er stonden zeer veel mensen. Als er een N.S.B.-er aankwam, ging er een gejuich op. Toen ik daar stond, werden J.B. en zijn vrouw opgehaald, K.G. met zijn vader, IJ., R. en nog wat anderen. De oploop van de mensen werd zo groot dat er rondgeroepen werd, dat alle mensen zich naar binnen moesten begeven. Toen ging alles wel zo’n beetje weg en werd het tenminste rustiger.

In Hekendorp was er een mof die naar de Ondergrondse geschoten had. Toen heeft de wacht naar Oudewater om hulp gevraagd. Die zijn toen ook gekomen en gingen de vier moffen achterna. De moffen zijn toen de Zuringkaai naar de Ruige Wei op gevlucht. Deze vier moffen hadden op dorp Hekendorp alle N.S.B.-ers, die Jan Blom en nog een paar anderen vastgezet hadden, weer vrijgelaten. Jan Blom en de paar anderen zijn toen na veel angst uitgestaan te hebben, gauw met het pontje naar Rozendaal gevlucht en zo overdwars gegaan naar Polsbroek. De mensen in Hekendorp moesten hun vlaggen weer naar binnen halen.

In Willeskop kwam er ook een gevecht. Er zaten daar vijftien S.S.-ers. De Ondergrondse ging naar de Waard en Willeskop. Ze schoten erg van beide kanten. De Ondergrondse had maar kleine geweren bij de moffen vergeleken. De moffen konden 200 meter schieten en zij maar 80 meter. Toch had de Ondergrondse die 15 man gemakkelijk de baas gespeeld, maar er kwamen 200 S.S.-ers uit Montfoort en daar kon de Ondergrondse niet tegenop. Ze hebben toen Woerden gewaarschuwd. Die zouden met 50 man en anti-tank-geschut komen, maar toen was het schieten al gestaakt, wat maar gelukkig was.

Wim heeft bij de molen ook nog 10 minuten met zijn handen in de hoogte moeten staan. Ze dachten dat ze ook van de Ondergrondse waren omdat ze boven uit de molen keken.

Er zijn verschillende doden gevallen. Van de S.S.-mannen weten ze nog niet, maar van de Ondergrondse Hein Dionisius, Peet van den Ende en Henry Story (een Belg die net drie dagen bij ome Hein was). Ook nog een boer uit de Waard, Dirk Hoogenboom. Een dochter van meneer De Boer heeft een kogel in haar schouder gekregen en nog wat anderen zijn licht gewond.

De moffen zijn toen naar Oudewater gekomen en hebben daar in het patronaat alle N.S.B.-ers losgelaten. Pa, die vandaag locoburgemeester was, is toen nog even tot ‘s avonds ongeveer 7 uur ondergedoken geweest in de pastorie.

Evert Hardesmeets was onderhand bij ons ondergedoken en heeft ook bij ons geslapen.

Maandag 7 mei

‘s Avonds twee N.S.B.-ers opgehaald K. en L.K., die heeft zaterdag de S.S. in Montfoort gewaarschuwd en daarom is hij ook als eerste opgepakt.

Dinsdag 8 mei

Er zijn weer N.S.B.-ers opgehaald. Ook hebben ze nog S.S.-ers gegrepen die in burgerkleding waren want in S.S.-kleding mag de Ondergrondse ze niet ontwapenen.

Er zijn vier Hollandse tommies (eigenlijk leden van de Irene Brigade) in Oudewater gekomen. Alles holde naar het stadhuis. Ik was er op tijd. De auto stond bij het patronaat. Het was een open wagen. Ze werden door de Ondergrondse uit de auto getild en zo de trappen van het patronaat op. Alles joelde en juichte. Onderhand werden er al bloemen gebracht toen ze in het patronaat waren. Van het patronaat gingen ze naar het stadhuis. Mijnheer Van der Lee (directeur touwfabriek) werd ondertussen geroepen. Alles ging toen het Wilhelmus zingen. Toen alles afgelopen was, werden er drie tommies naar het huis van Van der Lee gebracht. De andere heeft ondertussen W. v. d. R. kaal geknipt.

‘s Avonds hebben de mensen de tommies nog verschillende keren op de schouders genomen en alles sprong en hoste mee tot 11 uur toe. De tommies hadden ook nog gezegd dat ze nergens zo onthaald waren als hier. Dat is ook geen wonder, want ze waren de eersten die in Oudewater kwamen.

Woensdag 9 mei

Vandaag moesten de vlaggen halfstok hangen tot 3 uur omdat de drie gesneuvelden begraven werden. De drie Ondergrondsen werden met militaire eer begraven, wat erg mooi was. Om kwart voor 12 was het pas afgelopen.

Een moeder en dochter zijn kaalgeschoren door de tommies. Daarna zijn zij naar huis gegaan. Ze woonden in Leiden, Den Haag, Voorburg en Pijnacker. Die van Pijnacker is gisteren al naar huis gegaan.

Zaterdag 12 mei

Er werd een optocht gehouden door de stad. Iedereen die een mooie wagen had, mocht meerijden. Wij gingen ook: Piet was Mussolini, Kees Mussert en Kees Drost was Hitler. Ze zaten alle drie in een zak en moesten heel sip kijken. Er waren ongeveer 50 paard en wagens.

Pinkstermaandag 21 mei

Corry is ‘s avonds om half 8 naar ome Hein gegaan. Er was feest van de Ondergrondse. Corry moest helpen bedienen. Het duurde tot ‘s morgens 6 uur. Half 8 kwam Corry thuis. Piet is naar Utrecht gegaan. De school is weer begonnen.

Bronvermelding: familie Van Vliet, Oorlogsfotoalbum Pater Chermin, oorlogsdagboek Jo van Vliet.

De vorige afleveringen van ff z@ppen zijn gebundeld in acht delen. Waarvan de laatste drie in zwart/wit. De rijk geïllustreerde boekjes zijn voor € 17,50 in Oudewater te koop bij de Read Shop, de TIP en bij de schrijver zelf op De Cope 6. Deel 5 staat geheel in het teken van de oorlog.