Liefdevol opgevangen in Oudewater

In het kader van 75 jaar bevrijding dit keer een verhaal over twee zusjes uit Den Haag die in de hongerwinter liefdevol in Oudewater werden opgevangen.

Den Haag ontvlucht in de Hongerwinter

Bitter koud was het die laatste Oorlogswinter. De bevrijding wilde maar niet komen. De toestand werd dan ook nijpend in een stad als Den Haag. Ook het jonge gezin van de scheikundig ingenieur Willem Pilaar had het niet gemakkelijk. Willem gaf les op het Aloysius College in het chique Benoordenhout en schreef o.a. de boekjes 'Gij en de industrie' (1943) en 'Repetitie boekje voor scheikunde' (1940). De school werd geleid door de paters Jezuïeten. De paters van die religieuze orde wilden meer dan louter kennis doorgeven. De leerlingen moesten ook worden gevormd tot persoonlijkheden. Maar door gebrek aan brandstof was die winter de school gesloten. Ondanks het feit dat het gezin Pilaar in het welgestelde Bezuidenhout woonde, was overal gebrek aan. De Duitsers vorderden van alles zodat er voor de inwoners van de stad weinig overbleef. Dochter Yvonne schreef: "De gaarkeuken had alleen nog maar 'watersoep' met wat koolbladeren erin. We bleven maar in bed want er waren geen kolen voor de kachel en het was koud". Ten einde raad klopte vader Willem aan bij de paters Jezuïeten die hij natuurlijk goed kende. Zij beloofden te helpen. Op de derde dag van het nieuwe jaar kwam pater Jorna op bezoek. Hij vertelde dat hij voor twee kinderen uit het gezin logeeradressen had gevonden. Net voorbij Gouda waren mensen die iets meer te eten hadden dan zij. Daar waren ze welkom. Als Vera (12 jaar) en Yvonne (10 jaar) wilden, mochten ze daar naar toe. De oudste zus Resi kon thuis niet gemist worden. Ondanks dat ze hoorden dat ze niet samen op één adres konden worden geplaatst, waren Vera en Yvonne dolblij. Zij mochten op stap, ongewis waarheen en voor hoelang.

Met de schuit naar Oudewater

Enkele dagen later: het vertrek. Er werd voor beiden een koffer ingepakt met wat schamele kleding, kusjes aan vader, moeder en de andere zusjes en daar gingen Vera en Yvonne op stap. Drie kwartier liepen ze in de vrieskou naar De Vliet waar een schuit aan de kade lag en ongeveer tien andere kinderen stonden te wachten. Pater Jorna, die de evacuatie geregeld had, was ook aanwezig. Hij bracht de kinderen aan boord en nam afscheid. (Later bleek dat de pater wel eens 'een rondje langs de velden' maakte om te kijken hoe de kinderen het maakten). De oudste van de groep was een jongen van 18 jaar. Hij kreeg vanaf nu de zorg over het clubje. Bedeesd stapten ze de kajuit in, die erg klein was. Langs twee wanden stonden banken bevestigd waarop ze gingen zitten. Ze durfden niets te zeggen. Opeens stapte een oude man de kajuit binnen. Hij bleek de kapitein te zijn. Hij zou hen met de schuit naar Gouda brengen. De man nam plaats op een krukje en stak een piepklein potkacheltje aan zodat het binnen de kortste keren aangenaam warm werd in het kajuitje. Zonder met de kinderen te praten begon hij eieren met spek te bakken, pakte enkele witte boterhammen, die zij al jaren niet meer gezien en geproefd hadden, en ging vreselijk smakkend zijn maaltje opeten. De kinderen keken verbaasd en jaloers naar het schouwspel. Na zijn maaltijd daalde hij af naar het ruim waar zich een tank vol melk bevond (het bleek dus een melkschuit te zijn). De kinderen zaten te watertanden. Wat waren ze blij en gelukkig toen de man hen van de melk liet drinken. De dorst was in ieder geval weg. Verder wachtten de kinderen doodstil af. Tegen 7 uur 's avonds vertrokken ze. Het kacheltje doofde langzaam uit en het bootje gleed stil de donkere nacht in. 's Nachts varen was betrekkelijk veilig want er was dan weinig controle. Diep in de nacht kwam het scheepje stil te liggen. De bestemming was bereikt. Het was inmiddels ijskoud geworden in de kajuit en de kapitein ging even een tukkie doen.

Wandelen naar Oudewater

Om 7 uur in de vroege morgen mochten de kinderen het schip af. Het scheepje bleek voor de ingang van het nonnenklooster in Gouda te liggen. Daar werden ze hartelijk ontvangen door de zusters, die van hun komst wisten, en kregen een bord vol havermoutpap. Heerlijk. Ze kwamen helemaal bij van de spanning en kou van die nacht. Daarna stond een wandeling van 12 km met als einddoel Oudewater op het programma. En daar ging het trieste clubje uit Den Haag over smalle besneeuwde weggetjes richting Hekendorp. Ze moesten voorzichtig zijn want hun 'oudste' was 18 jaar en kon worden opgepakt. Het werd een lange tocht die ze zwijgend en zuchtend aflegden. Als ze langs een logeeradres van een van hen kwamen, ging de 'leider' naar binnen en zette het desbetreffende kind af. In Haastrecht werd de eerste afgezet, daarna was Yvonne aan de beurt. Zij kwam terecht op de boerderij van de familie Miltenburg in de Hekendorpse Buurt. Yvonne: "De eerste dagen kon ik het eten niet verdragen en moest vaak overgeven. Langzamerhand konden de pondjes echter aankomen". Vera trok verder met de rest van de club. Zij zou de laatste zijn die werd afgezet. Dat was op de Hoenkoopse Buurtweg 12 (nu 23) bij timmerman Nic Strien. Hij zat in de keuken rekeningen te schrijven voor zijn klanten toen Vera met de jonge groepsleider binnenstapte. Er stond een kinderwagen met een baby van enkele maanden. Sjaak heette hij. En er liep een kleine jongen rond die Gerard bleek te heten. De groepsleider liep weer terug naar zijn eigen adres in Oudewater. Even later stapte de vrouw des huizes binnen. Ze was verbaasd het ondervoede meisje te zien. Vera was nog niet verwacht, maar mocht wel blijven. Zij noemde hen oom Nic en tante Ali. Vera schreef er later over: "Zij bleken lieverds te zijn. Maar zij waren geen boeren en ook daar was niet genoeg voor een extra mond. Ik kon toch heel januari blijven. Het was een fijne tijd met dat snoezige baby'tje en het grappige knulletje. Bij het boerenbedrijf naast de timmerman was ook een meisje uit Den Haag. Via een andere hulpgroep was zij daar ondergebracht. Ik geloofde mijn ogen niet toen ze bij ons binnenkwam. Het bleek Dolly te zijn, die in mijn MULO-klas zat. Zij had ook een zusje in een gezin aan de andere kant van Oudewater".

Het was natuurlijk een enorme cultuurschok voor deze stadse kinderen hier op het platteland. Maar ze hadden het toch naar hun zin. Alleen op zondag in de kerk zagen Vera en Yvonne elkaar. Yvonne reed met mevrouw Miltenburg in haar koets met een paard ervoor naar Oudewater terwijl Vera naar de stad moest lopen. De meisjes waren dan zó blij elkaar weer even te zien.

Half februari moesten ze verkassen. Nu allebei van het platteland naar de stad. Yvonne kwam terecht bij onze bekende kunstschilder Joop Joosten, die in de Wijdstraat woonde in het pand met de gevelsteen 'Vrede is Ryckdom'. Yvonne schreef me erover: "Hij was een geliefd man. Ik mocht iedere dag 'de spreeuwen' (zo noemde hij hongerige kinderen) een sandwich geven, die het dienstmeisje had klaargemaakt. Ze kwamen door de winkel. Ik hoorde de winkelbel en wist dan dat er weer een kind was die een boterham kwam halen. Ik zag nooit iemand iets kopen in zijn winkel. Hij zat op zijn zolder te schilderen en dan mocht ik tekenen met zijn krijtjes. Af en toe ging hij met een paar schilderijen naar de winkel op de hoek waar hij voedsel voor kreeg. Zij hadden een zoontje van een half jaar oud, Fonske (Fonneman) waar ik voor mocht zingen".

Vera kwam terecht bij Gert Schoonderwoerd en zijn vrouw Cor. Zij hadden een groentezaak in de Leeuweringerstraat. Gert en Cor hadden twee meisjes: Thea van 4 en Ada van 9 maanden. Huisvader Gert ging soms op pad naar het noorden waar nog levensmiddelen 'te koop' waren. Vera schreef daarover: "Ik was nog maar een week in het gezin toen het noodlot toesloeg. Door beschietingen werd oom Gert dodelijk getroffen. Tragisch zo'n jonge sterke man en vader. Ik heb toen een week gelogeerd bij Joosten en mijn zus en daarna mocht ik weer terug naar tante Cor. Dat was ongelofelijk dapper en lief. Een vreemd kind in huis als je al genoeg hebt aan je eigen verdriet en zware tijd".

In die Hongerwinter liet Gert zich niet weerhouden om levensmiddelen op te halen voor de 'gaarkeuken'. Op 24 februari 1945 had hij weer zo'n tocht ondernomen naar Groningen. Hij had als bijrijder Leo Bode en vlak voor hem reed stadgenoot Jaap Kasbergen met als bijrijder Aai van Schaik. Bij Nunspeet dook plotseling een jager schietend omlaag op het kleine konvooi. De mannen sprongen de auto's uit en zochten bescherming in de slootkant. Gert werd echter getroffen en door zijn tochtgenoten naar een hospitaal in de buurt gebracht. 's Avonds om acht uur overleed hij. Slechts 28 jaar oud.

Weer naar huis

Yvonne: "Op 5 mei gingen we hossen door de straten van Oudewater. We deden dat daarna iedere dag. Maar Vera en ik kregen ook heimwee. De oorlog was over en waarom mochten we niet naar huis? Transport was echter moeilijk te regelen. Uiteindelijk heeft een man, die tijdens de gehele autorit geen woord zei, ons met nog twee andere kinderen teruggereden naar Den Haag. De stad lag echter door het zware bombardement van 3 maart op het Bezuidenhout in puin. Maar het was toch weer heerlijk om weer thuis te zijn".

Vera zou altijd een dankbaar contact houden met haar beide gastgezinnen. Toen zij later trouwde met John Geers kwam Nic Strien de aanbouwkeuken en de garage van hun huis in Nootdorp bouwen. In 2005 schreef Vera nog aan de kinderen Strien: "Ik hoop dat jullie ouders geweten hebben dat ik altijd dankbaar ben geweest voor wat zij in 1945 voor mij hebben gedaan".
Vera overleed op 81 jarige leeftijd in 2013. Haar man 6 jaar later. Yvonne woont in de V.S. (Californië).

Bronnen: Ada Schoonderwoerd, Joop en Carla Overbeek-Strien, Cock Strien, Wilbert Geers, Yvonne Pilaar, 'Een Ereschuld', door Theo Pollemans.

De vorige afleveringen van ff z@ppen zijn gebundeld in vier delen. Daarbij is gebruik gemaakt van extra materiaal als aanvulling. De rijk geïllustreerde boekjes zijn voor e 17,50 in Oudewater te koop bij de Read Shop, de TIP en bij de schrijver zelf.