De trotse werkers aan Het Rode Dorp in 1921.
De trotse werkers aan Het Rode Dorp in 1921. pr

100 jaar een dorp in de stad

Algemeen

Honderd jaar geleden vond het plaats: de bouw van een dorp midden in de stad: Het Rode Dorp. Nettie Stoppelenburg schrijft erover in haar Oudewaterse Canon: “In 1901 was de ‘Woningwet’ aangenomen. Huizen dienden voortaan meerdere kamers te hebben, er moest voldoende licht en lucht binnenkomen en ze moesten aangesloten zijn op de waterleiding. In Oudewater waren nog heel wat huizen die niet aan deze eisen voldeden en waar 5 tot 8 gezinnen gebruik moesten maken van één ‘secreet’. In 1921 gaf het gemeentebestuur van Oudewater opdracht aan architect Jan Wils om bouwtekeningen te maken voor 28 huizen die aan de eisen voldeden en die als voorbeeld konden dienen voor nieuwe woningbouw. Elk huis had een eigen watercloset en ook een eigen tuintje. Ze werden in 1922 gebouwd. Vanwege de rode daken kreeg het project de naam: ‘Het Rode Dorp’.”

Jan Wils

Architect Jan Wils (1891-1972) begon zijn opleiding als tekenaar bij Berlage. Hij werd lid van de kunstenaarsgroep De Stijl en raakte geïnspireerd door het werk van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Van 1915 tot 1917 diende hij diverse prijsvraagontwerpen in, de meeste daarvan in de stijl van de Amsterdamse School. Hij ontwierp complexen met arbeiderswoningen waaronder Het Rode Dorp in Oudewater. Maar het bleef niet bij het ontwerpen van arbeiderswoningen. Hij maakte tekeningen voor allerlei soorten gebouwen. De absolute hoogtepunten waren zijn ontwerp voor de bouw van het Olympisch Stadion van Amsterdam voor de Spelen die daar in 1928 werden gehouden, het City Theater in Amsterdam en de Papaverhof in Den Haag.

De stijl van Jan Wils

De Stijl was een stroming in de architectuur en kunst die uitging van eenvoud, functionaliteit en wetmatigheid. De blokvorm, die ook is terug te vinden in Het Rode Dorp, is hierin een belangrijk kenmerk. Door de brede schuine dakvlakken en nog enkele details is het ontwerp van Het Rode Dorp niet helemaal volgens de principes van De Stijl. De kleuren zijn kenmerkend voor de gewaagde ontwerpen.

Op 23 mei 1922 was de bouw van de 28 arbeiderswoningen geheel voltooid. De huur bedroeg f 5,75 per week voor het kleinere woningtype en f 6,25 voor het grotere. Een jaar later bleek, als gevolg van de ongunstige economische omstandigheden, dat de woningen niet zo in trek waren als aanvankelijk mocht worden verwacht. B&W zag zich dan ook genoodzaakt de huurprijzen met f 0,25 per week te verlagen.

Aangesloten op de waterleiding

Arbeiderswoningen met aansluiting op de waterleiding waren in begin jaren ‘20 van de vorige eeuw natuurlijk heel bijzonder. Nettie Stoppelenburg heeft dat proberen te verwoorden in een verhaal voor kinderen op de site van de Geschiedkundige Vereniging Oudewater. In dit verhaal ‘1923’ verplaatst zij zich in haar vader Marinus die in 1922 als kind tijdelijk kwam wonen op Het Rode Dorp. Hier een fragment.

‘Mijn ouders hebben grond gekocht in Oukoop, vlakbij Hekendorp, en daar wordt nu een boerderij voor ons gebouwd. Tot de boerderij af is, wonen we hier op Het Rode Dorp in Oudewater. Het is zo nieuw, dat je de verf nog ruikt. De huizen zien er heel leuk uit met die rode daken en gele ramen. En ze zijn zo luxe! Toen we hiervoor in Reeuwijk en Koolwijk woonden, hadden we een plee buiten. Gewoon een huisje boven een kuil in de grond en dan zat je op een plank met een gat erin. Zo nu en dan werd dat leeggehaald. Hier hebben we een watercloset. Het is in huis en als je klaar bent, trek je aan een koord en dan spoelt het water alles weg het riool in. Je ruikt niks! Dat is niet bij iedereen zo hier in Oudewater. Ik ging laatst spelen bij een vriendje van school die in een huisje in de Oude Huygensteeg woont. Daar hebben ze met acht huizen één plee aan de overkant van de straat. Het stonk echt vreselijk en het was er zo vies! Ik heb het maar opgehouden tot ik weer naar huis kon. Bij andere vriendjes hebben ze ook een plee buiten, maar gelukkig wel voor hen alleen. Soms is die ook al op het riool aangesloten.

Luxe hoor, bij ons. We hebben zelfs een kraan waar water uitkomt. In Reeuwijk haalden we het water uit de sloot. Hier zijn nog steeds mensen die het water uit de Haven gebruiken.

Mijn zusje en ik slapen boven. Daar is één kamer waarin zij slaapt. Ik slaap in de open ruimte voor die kamer. Mijn ouders slapen beneden in de kamer naast de keuken. Alleen in de huiskamer staat een kachel. Het eerste wat ik elke ochtend doe, is de kolenkit vullen in het kolenhok achter het huis en die naar de kamer brengen, zodat mijn moeder de kachel weer op kan stoken. Zij kookt op petroleumstellen in de keuken.’

60 jaar op Het Rode Dorp

Adriana van den IJssel heeft maar liefst 60 jaar (1938-1998) op het Rode Dorp gewoond: Achterom 5.

“Ik was 20 jaar en net getrouwd toen ik er kwam te wonen. De huur was een rijksdaalder (f 2,50) in de week of een tientje (f10,-) in de maand. Ik woonde er met mijn man en zes kinderen. Twee van mijn jongens sliepen bij de buren, omdat het huis natuurlijk veel te klein was voor zo’n groot gezin. De hele buurt was in feite één familie, maar we kwamen niet veel bij elkaar binnen. Op zondagen kwam het wel eens voor dat we met dertien mensen aan tafel zaten, want dan aten de buren ook mee. Als je een avond weg was, tikte je bij de buren op het raam, zodat zij de kinderen in de gaten hielden. Je hoorde ook alles wat er bij de buren gebeurde, ook als ze ruzie hadden. In de oorlog was het natuurlijk helemaal armoede en dan hielpen we elkaar.

Als de vuilnis werd opgehaald, liep je om 1 uur met de teil vol vuil naar de straatkant voor de open vuilniswagen die langs kwam. Als die er nog niet was, stond je met de andere buren gezellig een tijdje te praten.

Als je de grote poort doorging, stonden daar bankjes waar je met twee personen kon zitten. Verder naar het water stonden grotere banken. Achter onze woningen stond een kolenhok. Toen de kolen niet meer nodig waren, werden daar schuurtjes van gemaakt. Wat waren we daar blij mee. Eindelijk opbergruimte.

Onze huizen aan het Achterom hadden aan de achterkant een uitbouwtje, waar de keuken zat. Aan de voorkant was een heel klein kamertje. We konden er net met zijn tweeën in slapen. Boven waren twee slaapkamers. Het was natuurlijk heel erg klein, maar we wisten toen niet beter. Geen douche natuurlijk. Op vrijdag zetten we een ketel water op het vuur en dan gingen de kinderen in de teil.

Langzamerhand kreeg Het Rode Dorp een slechte reputatie. Als je daar woonde, was je van lager allooi.”

Margo Stekelenburg, die er in 1993 kwam wonen en er nu nog woont, erover: “Wij waren erg blij dat we hier terecht konden. Ik snapte de reacties hier in Oudewater niet. “Woon jij op Het Rooie Dorp? Nou dat is een achterbuurt hoor”. Maar dat vond ik helemaal niet. Het is een prachtige plek en er is niks mis met de mensen hier.”

Behoud en restauratie

Nettie laat haar vader in het verhaal enkele malen zeggen dat hij het hier op Het Rode Dorp zo luxe vindt, maar daar dacht men 75 jaar later wel anders over. De huisjes voldeden niet meer aan de eisen van de 21ste eeuw. De bouwtechnische- en woonkwaliteit van de woningen was zover teruggelopen, dat een forse ingreep noodzakelijk werd. Besloten werd tot behoud en renovatie.

Toen de bewoners elders tijdelijk onderdak hadden gekregen, kon de renovatie in 2002 beginnen. De buitenkant bleef zoals Wils het had uitgedacht, maar aan de binnenkant werden de woningen onherkenbaar, want ze werden aangepast aan de eisen en wensen die een modern gezin aan woonruimte mocht stellen: een badkamer, een moderne keuken, centrale verwarming en isolatie. Dit bood, ondanks de geringe ruimte in de huizen, het nodige wooncomfort.

Wil van Doorn

Wil viel de eer te beurt om bij de heropening van Het Rode Dorp op 10 november 2003 de gedenksteen over de renovatie te onthullen. Vijf van de oorspronkelijke bewoners zouden, na bijna drie jaar in vervangende woningen gebivakkeerd te hebben, terugkeren. Zij was één van hen.

“Ik kan bijna niet wachten om terug te keren. Hier is tenminste sfeer. Er is leven om je heen. Er komen mensen langs en het is lekker dicht bij de binnenstad. Mijn vader heeft de huizen nog zien bouwen. Hij zat op de jongensschool hier pal tegenover. Wij woonden zelf in de Waard. Ik wilde eigenlijk graag een toilet op de bovenverdieping, maar daar was geen plaats voor. De afscheidingen worden hagen van ongeveer een meter hoog. We mogen zelf geen schuttingen zetten.”

Honderdjarig bestaan

En dan is het nu zover, dat in dit jaar het honderdjarig bestaan van dit unieke dorp kan worden gevierd. Bij de afsluiting van de festiviteiten op 24 september wordt een gevelteken onthuld. Het initiatief is genomen door de Stichting Geveltekens Oudewater. Het is het 21e nieuwe gevelteken sinds 2014 in Oudewater, evenals de vorige van kleurig keramiek. Het wordt gerealiseerd in samenwerking met de Woningraat, eigenaar van het Rode Dorp.


Bronnen: Nettie Stoppelenburg, Wil van Doorn, Geschiedkundige Vereniging Oudewater, Woerdens Nieuwsblad 27-11-2004, Rode Dorp Oudewater, uitgave in 2003 door de Woningbouwvereniging Oudewater, Alfred Blaauw, Wikipedia, Oude Waarden no. 25 ’Volkshuisvesting in Oudewater’ door Nettie Stoppelenburg.


De vorige afleveringen van ff z@ppen zijn gebundeld in zeven delen. Waarvan de laatste twee in zwart/wit.
De rijk geïllustreerde boekjes zijn voor 17,50 in Oudewater te koop bij de Read Shop, de TIP en bij de schrijver zelf op De Cope 6.
Deel 5 staat geheel in het teken van de oorlog.

Afbeelding
Hier op de foto, die gemaakt is door fotograaf Bos in de Havenstraat,het gezin Stoppelenburg met rechts Marinus.Zij behoorden tot de eerste bewoners van ‘Het Dorp’.
De onthulling van de renovatiegevelsteendoor Wil van Doorn.
Architect Jan Wils (1891-1972).
Afbeelding
Bianca Tettero en de ReadShop 5 minuten geleden
Suzanne Pruijssers vertelt de vele aanwezigen over de Palliatieve zorg.
Zorg rondom levenseinde bespreekbaar maken 1 uur geleden
Afbeelding
Kruiswegviering 1 uur geleden
Afbeelding
Open Dag bij SVO met Christian Haasjes 2 uur geleden
Afbeelding
Boomband spijkeren 5 uur geleden
Afbeelding
Kruiswegviering 7 uur geleden
Afbeelding
Oud IJzer actie Ons Genoegen 10 uur geleden
Een foto van het team. Helaas was Norah afwezig.Boven: Frank, Cees, Selina, Isa, Shewit, Liv, Jasmijn, Charlie, Guido.Onder: Fabiënne, Olivia, Eva, Amber, Fayenne.
Montfoortse MO11-1 stelt kampioenschap veilig gisteren