Boek ‘Over grenzen in WO-2’ gepresenteerd in Montfoort

Sjoukje Dijkstra

Op zaterdag 6 april wordt een buitengewoon verhaal uit de Tweede Wereldoorlog tot leven gebracht tijdens de presentatie van het boek ‘Over grenzen in WO-2’. Het zal een kleinschalige bijeenkomst worden in St. Joseph, Montfoort, waar een select gezelschap wordt meegenomen op een reis door een verleden van heldhaftigheid, dilemma’s en menselijkheid. Een drietal belangrijke hoofdrolspelers: de vaders van Jan Dick de Jong en Gerrit Wiechert Kleisen en de veldwachter Marinus ter Laak.

Uiteraard zijn er veel meer rollen te verdelen. “Dat kunnen mensen wel lezen in het boek”, zegt Jan Dick de Jong enthousiast. Veldwachter Marinus ter Laak speelt in ieder geval een belangrijke rol. Tot twee keer toe redt hij het leven van Dirk Jan de Jong. Beiden werken nauw samen in het verzet en zijn schakels in de vluchtweg naar Zwitserland, de Zwitserse Weg, ook wel Zundertse Weg genaamd. Dirk Jan maakt zelf in januari 1943 ook gebruik van deze grenspassage.

Zundert is de grenspost waar beide vaders elkaar ontmoeten. De vader van Gerrit Wiechert Kleisen zet de vader van Jan Dick de Jong over der grens. Gerrit wordt uiteindelijk een jaar later opgepakt en gefusilleerd. Jan Dick de Jong zegt: “Zoon Gerrit heeft slechts één foto met zijn vader die achter hem ook op een foto staat, terwijl hij nog maar krap aan één jaar oud is. Hij heeft zijn vader nooit gekend.”

Het boek ‘Over grenzen in WO-2’ vertelt het verhaal van twee opmerkelijke mannen wiens paden tijdens de oorlog samenkomen, beiden met een heldhaftige rol in hun eigen recht. Auteur Kleisen beschrijft ook de mensen die ze tegenkwamen op hun pad. Een van de hoofdrolspelers, Dirk Jan de Jong, groeide op in het voormalige Huize Villa Maria aan de Hofdijk in Montfoort.

“Het was een uiterst bijzondere ontmoeting, toen wij, als zonen van de hoofdrolspelers, elkaar in februari 2023 ontmoetten”, vertelt Jan Dick de Jong. Door een toeval en door de inbreng van Kees Bazuine, op dat moment secretaris van de Stichting Oud Montfoort, kwamen beide zonen bij elkaar. “Recent hebben we nog een foto gemaakt voor het huis”, aldus Jan Dick de Jong. “We werden hierbij hartelijk verwelkomd door de familie Van den Pol, de huidige bewoners van het huis.”

Razzia

Het boek, geschreven door Gerrit Wiechert Kleisen, werpt een helder licht op het leven van Dirk Jan de Jong, een man die zich moest beroepen op zijn geweten in een tijd van grote onzekerheid. “Dirk Jan is werkzaam bij de politie en komt voor moeilijke keuzes te staan aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, waarbij zijn contacten hem verder door die oorlog heen helpen”, vertelde De Jong. “Zijn geweten speelt bij alle stappen die hij zet een belangrijke rol.” Hij licht vast een stukje van de sluier op: “In het begin koos hij als chauvinistische nationalist ervoor om bij de NSB te gaan. Een strategische keuze van slechts enkele maanden. Toen hij door collega’s op het bureau werd gewezen op hoe fout dit was, volgde hij zijn geweten en trok hij zich terug. Een jaar later besefte hij nog meer hoe verkeerd die eerdere keuze was geweest, toen hij op 2 oktober 1942 mee moest doen aan een razzia, wat hij weigerde. Het ging in tegen alles waarin hij geloofde: hij was er om onschuldige burgers te beschermen, niet om ze op te pakken. Hij wilde niet meewerken. Dat werd een eerste keer nog geoorloofd, maar wel onder dreiging dat hij en zijn collega (die ook niet mee wilde werken) zouden ‘hangen’, inclusief eventuele families. Volgens de zoon, Jan Dick de Jong die vooral bezig is met de vraag: ‘Wat zouden wij zelf doen?’, heeft hij altijd last gehad van de keuze van enkele maanden voor de NSB. Ook al maakte hij met zijn volgende acties tegen de Duitsers veel goed. “Dat deed hij erom”, zegt hij. Dat hij tot twee keer toe de zogenaamde Dutch-Paris-route, de Zwitserse Weg aflegde, met gevaar voor eigen leven, was niet voor niets, denkt hij. “Zo kon hij als patriot nuttig zijn!”

Nieuwe informatie

Auteur Gert Kleisen die ook graag bij het interview had willen zijn, had in zekere zin al het boek geschreven dat Jan Dick de Jong ooit had willen schrijven. Hij hielp hem met alle liefde mee en heeft afgelopen jaar veel met hem opgetrokken. Elk voor zich beschikken ze over archieven, dozen met brieven en dagboeken die een onschatbare schat aan geschiedenis en levenslessen bevatten. “Dagelijks ontdekken we nieuwe dingen”, aldus De Jong. “Dit heeft geleid tot een volgend boek met een missie, waarin het verhaal wordt uitgebreid en verdiept. Zo heb ik recent ontdekt dat de onderduikfamilie, waar mijn vader zat (familie Verkleij op Willeskop) ook de illegale pers deed voor de regio!” “Echt waar?”, roept Kees Bazuine uit. Ook voor hem is dit nieuwe informatie.

Kees is enthousiast over dit onderwerp, maar laat de mannen het verder samen regelen. De Jong vertelt nog een interessante anekdote om aan te tonen dat de geschiedenis niet zo zwart-wit was, als we soms dachten. “Voor de oorlog waren er twee goede dingen gebeurd door de politie: Ze hadden het archief verbrand voor de Duitsers kwamen. Daarnaast hebben ze van de munitiekamers aan Bureau Hofplein de munitie en wapens begraven vlak achter het bureau. Enkele inspecteurs wisten dat.

Dat moest echter veiliger. Ze hebben toen, waarschijnlijk met begrafenisauto’s, de wapens naar de begraafplaats Crooswijk gebracht en een grafzerk ingericht met wapens. Mannen van Hofplein, onder wie mijn vader, inspecteur Van der Weijden en directeur Hensen van de begraafplaats hebben op die manier Ter Laak voorzien van wapens voor het verzet. Ter Laak was ook de distributeur van de wapens.”

Montfoort en omgeving kent in de oorlog veel onderduikers. Ter Laak bezorgt uiteindelijk zeven politiemannen een onderduikadres. Zes uit Utrecht, eentje uit Rotterdam. Kees Bazuine deelt: “Het is uniek dat de ene zoon de andere zoon tegenkwam. De vaders hebben een heel spannende transactie meegemaakt bij Zundert, bij Wernhout.” Hij benadrukt het belang van de ontmoeting tussen de families en de waarde van het boek voor het begrip van de geschiedenis van Montfoort en omgeving.

Uitnodiging tot zelfonderzoek

De auteurs, Jan Dick de Jong en Gerrit Wiechert Kleisen, hebben met dit boek een waardevolle bijdrage geleverd aan de geschiedschrijving en het collectieve geheugen van Montfoort en ver daarbuiten. De Jong zei: “Naar jeugd toe heeft het boek ook een boodschap: foute beslissingen horen erbij, ze zijn niet onherroepelijk. Dat is mijn kern. Ik ben niet teleurgesteld in het NSB-verhaal, zonder het overigens te rechtvaardigen. Wie ben ik om te oordelen? Ik heb niet voor die keuzes gestaan. Dit boek herinnert ons eraan dat de keuzes die we maken, hoe moeilijk ook, bepalend zijn voor wie we zijn en wat voor wereld we willen creëren. Dit boek is niet alleen een geschiedenisles, maar ook een uitnodiging tot zelfonderzoek en het nemen van verantwoordelijkheid voor onze acties, nu en in de toekomst.”

Boekpresentatie St. Joseph

Het verhaal betreft slechts voor een beperkt deel de geschiedenis van Dirk Jan in Montfoort. Dat de presentatie van dit boek in Montfoort plaatsvindt mag gezien het verhaal geen verrassing zijn. Daar lag de basis, het geweten en het hart van Dirk Jan de Jong.

De presentatie zit al bijna vol. Mochten er mensen zijn die om wat voor reden dan ook menen dat ze hierbij niet mogen ontbreken, meld u bij Jan Dick de Jong voor meer informatie: jdjong55@hotmail.com