Cathelyne, Frank & Eva en de Heksenwaag

Het begon met een berichtje in de krant dat in het Belgische Lier de verantwoordelijke wethouder excuses zou gaan aanbieden voor een heksenverbranding in 1590. Frank en Eva maken een 'show' die elke werkdag via radio 3 te beluisteren valt en omdat het bericht ook hen was opgevallen en daar wat aandacht aan wilden besteden, belden ze een deskundige op dat gebied. En dan kom je al gauw bij de directeur van de Heksenwaag in Oudewater terecht: Isa van der Wee.

In Lier, een bekend historisch stadje dicht bij Antwerpen, ligt al een kleine gedenksteen ter nagedachtenis aan Cathelyne van den Bulcke. Cathelyne, afkomstig uit de Nijlense Paeshoeck had in 1589 verklapt dat de 14-jarige Anneken Faes niet meegegaan was op bedevaart. Tijdens een verhoor kaatste Anneken de bal terug en vertelde dat Cathelyne een heks was. Cathelyne werd door 'getuigen' vervolgens verweten dat zij haar christelijke gebeden niet kende, een paard ziek maakte en een huis liet afbranden.

"En dat alles kwam door Cathelynes toverkunsten als heks. En daarbij; zag ze er ook niet heel vaal uit? En wat had dat beven van haar te betekenen?"

De getuigen die bij de Lierse rechtbank op 9 december 1589 in haar voordeel pleitten, overtuigden de rechters niet en Cathelyne werd door de schout, Willem Brant, en de schepenschaar naar de martelkamer verwezen om daar haar bekentenissen af te dwingen. Na de eerste martelingen door de beul gaf ze nog niks toe, maar uiteindelijk brak ze. Smeken om genade mocht niet meer baten. Ze werd eerst gewurgd, vooraleer ze op 20 januari op de markt in Lier op de brandstapel terechtkwam. Op die Grote Markt van Lier ligt nu een steen met de tekst: Heksensteen. De Lierse heksenwaan eindigde bij deze ene terechtstelling, en dat is vooral te danken aan de persoonlijke moed van Cathelyne van den Bulcke. Hoewel ze haar lot dankte aan de beschuldiging van Anneken Faes, weigerde ze zelf om anderen aan te wijzen. Anneken Faes en medebeschuldigde Anna Cops werden uiteindelijk veroordeeld tot vasten en verbanning.

Het comité Eerherstel voor Cathelyne spande zich in voor een andere steen, waaraan o.a. schepen (wethouder) Rik Verwaest en burgemeester Frank Boogaerts gehoor aan gaven; die komt er in juni. Voor hen was het niet alleen een symbolische daad, maar zeker ook bedoeld om lessen uit te trekken, want 'een overheid moet zich niet laten leiden door vooroordelen'.

De 'Heksenwaag' in Oudewater

In Oudewater hoeven we ons geen zorgen te maken dat iets dergelijks ook hier zal plaatsvinden. Eeuwenlang geloofden veel mensen in het bestaan van heksen. Ze waren ervan overtuigd dat heksen met hun 'magische krachten' de oogst konden laten mislukken, ziekten overbrachten en andere ongein. Om te bewijzen dat iemand een heks was, waren er verschillenden methoden. Een daarvan was het wegen met behulp van een waag. Een heks zou zo licht zijn dat ze op een bezem vliegen kon.

Terwijl tussen pakweg 1500 en 1600 in Nederland naar schatting zo'n 250 heksenverbrandingen plaatsvonden gingen de heksenvervolgingen in de rest van Europa nog door tot ver na 1700. In totaal werden er minimaal zo'n 60.000 naar de brandstapel gestuurd. De waag van Oudewater wordt tegenwoordig Heksenwaag genoemd, terwijl daar nooit iemand een 'Certificaet van Weghinge' is onthouden; nooit werd iemand te licht bevonden. De waag in Oudewater werd in 1482 gebouwd als goederenwaag. Keizer Karel V, destijds de koning van Spanje, maar ook van het gebied waarin wij nu wonen, gaf Oudewater in 1545 als enige plaats in Europa het privilege voor een eerlijk weegproces. Niemand werd er ooit als heks veroordeeld. De waag van Oudewater is nu een museum; museum de Heksenwaag.

Welkom bij de club!

Frank & Eva presenteren iedere werkdag tussen 16.00 uur en 19.00 uur een show: Welkom Bij De Club! Zij betitelen die zelf als een inclusieve, grappige, verrassende, positieve, leerzame, verfrissende en soms absurde show waarin het hele muzikale spectrum aangeraakt wordt en je altijd welkom bent. Om de luisteraars te trakteren op een leuk bericht werd het verhaal over de herwaardering van Cathelyne verteld en vervolgens gebeld met een deskundige: Isa van der Wee, directeur van de Heksenwaag. Zij vertelde enerzijds altijd al geïnteresseerd geweest te zijn in het mystieke en anderzijds het 'zondebok-denken' graag aan de kaak te willen stellen. Rond Oudewaterwater 750 jaar Stad trad Angelique Schipper regelmatig op in de Heksenwaag, waarbij ze soms een als heks aangeklaagde vrouw speelde en dan weer Henricus Institoris, de schrijver van de Heksenhamer. Dit was een boek dat verschrikkelijk, maar dan ook verschrikkelijk veel leed heeft veroorzaakt; het was een handleiding voor inquisiteurs en wereldlijke rechters om heksen genadeloos te vervolgen en ter dood te brengen; dit boek was vaak mede debet aan een groot deel van die 60.000 onschuldig ter dood gebrachte mensen, veelal vrouwen. De Heksenhamer is een schoolvoorbeeld van de manier waarop verwarde breinen een bevolkingsgroep tot zondebok kunnen maken. Terecht dus dat Van der Wee dit boek in het vraaggesprek naar voren bracht. "En, ja, vermeende heksen werden net zo lang gemarteld tot ze bekenden, zoals bij Cathelyne, maar gelukkig heeft iets dergelijks in Oudewater dus nooit plaatsgevonden.

In het museum kun je er nog veel meer over te weten komen. Maar dan moet je wel even wachten tot we weer open zijn …"

Aad Kuiper