19 Oktober

Dinsdag was het 19 oktober. 19 oktober 1917 geldt als de dag waarop de Bolsjewieken onder leiding van Lenin in het Russische keizerrijk de macht grepen. De Tsaar en zijn familie werden opgeruimd, vele Russen, adel en burgerij, emigreerden spoorslags naar West-Europa, vaak naar Parijs: het Frans was tenslotte in Rusland de tweede taal geweest. Alles wat ze achterlieten, goederen, onroerend goed, land, werd door de staat geannexeerd.

Tot ver buiten Rusland merkten de mensen ook dat het roer in Rusland radicaal om was. Het Tsjaristische Rusland was al rond 1840 begonnen met de aanleg van spoorwegen, wat geen overbodige luxe was om zo’n groot land een beetje bijeen te houden. De Tsaar had al in 1848 een privéspoorlijn laten aanleggen tussen zijn paleis in St. Petersburg en zijn buitenverblijf in Tsjarskoje Selo, maar in 1851 werd het serieus: een spoorlijn tussen St. Petersburg en Moskou, en plannen voor hoofdlijnen naar de Oeral, naar Berlijn, naar Kiev en naar Constantinopel. In 1872 werd Vladivostok een belangrijke marinehaven, en kwamen de plannen voor de Transsiberische spoorlijn, 9289 kilometer lang, op de tafel. Voor het geologisch onderzoek, het ontwerpen en bouwen van bruggen en tunnels zocht het Russische keizerrijk ingenieurs in Frankrijk, België, Duitsland en Engeland op vierjaars contracten. Velen gingen er heen, trouwden daar, en bleven er vaak wonen.

Om al die duizenden kilometers spoor, locomotieven, stations en bruggen te kunnen bouwen, hadden de keizerlijke spoorwegen heel veel geld nodig. Om alles te kunnen betalen gaven ze spoorwegobligaties uit: prijs 125 roebel (toen ongeveer 250 gulden) een rotsvaste belegging met een looptijd van 80 jaar, een vast rentepercentage van 4%, jaarlijks te innen door het inleveren van de coupon, terwijl bovendien elk jaar 1,25% van de aandelen uit de emissie uitgeloot en afgelost werd. De aandelen waren zo groot als een krant, aan de voorzijde in het Russisch, aan de achterkant kort samengevat in verschillende talen.

Je kon je coupons inleveren bij de bank die op dat moment de grootste van de wereld was: de Franse bank Rothschildt, met kantoren in Parijs, Londen, New York, Berlijn, Brussel en Amsterdam. In Frankfurt kon je ook terecht bij de Bank Bleichröder en Deutsche Diskontoanstalt. Er waren ook aandelen ter waarde van 625 en 1250 en 3125 goudroebel. Zulke aandelen, daar hielden Nederlandse beleggers wel van, want veel emissies waren: Aan Toonder. Dus niet met je eigen naam er op, maar anoniem. In tijden van nood kon je ze verkopen. De belastingdienst kon er weinig mee.

In oktober 1917 gebeurde het ongelofelijke: de Russische Bolsjewieken verklaarden alle spoorwegaandelen nietig: je kon ze in de kachel stoppen. Protest uit Parijs, Londen, Amsterdam, Berlijn en Washington mocht niet baten, de aandeelhouders waren met één slag hun centen kwijt. Ik kocht een paar jaar geleden op de rommelmarkt van Cabauw tien spoorwegaandelen voor de prijs van een reep chocola. Denk je die boer of paardenkoopman uit 1917 eens in, die zo zijn spaargeld zag vervliegen. De Nederlandsche Bank schatte dat er alleen al in Nederland tussen de één en anderhalf miljard gulden belegd was in Russische obligaties en door de staat gegarandeerde spoorwegleningen (waar de Bank van af wist), maar vermoedelijk is het bedrag door de aandelen aan toonder nog eens zo hoog geweest.

Ondanks de inspanningen van de Vereniging voor de Effectenhandel en de regering hebben de gedupeerde beleggers in Nederland tot op de dag van vandaag nooit iets terug gezien van hun investeringen. Uit verontwaardiging daar over duurde het tot 1942 voordat Nederland de Sovjet-Unie als staat erkende.

Als één ding duidelijk is: je weet nooit door wat voor totaal onverwachte gebeurtenis je rotsvaste zekerheden ineens ineens volledig onderuit gaan. Het spoorwegaandeel, de ‘bitcoin van de 19e eeuw’, toonde dat aan.

Otto Beaujon