Twee verdwenen beroepen

Halverwege de vorige eeuw hoefde je niet je huis uit om boodschappen te doen. De kruidenier, de groenteboer, de melkboer en de visboer (overal werd 'boer' achter gezet) kwamen gewoon bij je aan de deur. De melkboer bracht de melk soms rond met de hondenkar totdat dit verboden werd in 1963. Ook ging men langs de deuren met borstels, bezems en mattenkloppers. Er kwam een voddenboer met handkar die oude rommel meenam. In de jaren '60 was de televisieserie 'Stiefbeen en Zoon' over twee voddenboeren erg populair. De schillenboer ging langs de deuren om schillen en groenteafval op te halen. In Oudewater was ongetwijfeld de bekendste schillenboer (in dit geval 'boerin') Mech Lekkerkerker die de bijnaam 'Zwart Jannechie' had. Met haar ponywagen haalde ze aardappelschillen op voor haar vee en kondigde met een snerpend fluitje haar komst aan. Anderen gebruikten weer een logische kreet als: "Schill????hh", "de Bakk????rr" of "Vòòòòdde"!

Twee van deze beroepen willen we er in deze aflevering van 'ff z@ppen naar de vorige eeuw' even uitlichten. Beide beroepen zijn inmiddels nagenoeg verdwenen.

De petroleumboer

Tot in de jaren '50 waren petroleumstellen nog algemeen in gebruik. Ook nadat de huizen waren aangesloten op het gasnet, bleef de huisvrouw nog geregeld koken op het petroleumstel. Om de één- of méérpitters van petroleum te voorzien, had men de beschikking over een petroleumblik, dat meestal onder in het keukenkastje stond. De petroleumboer in zijn corduroy pak, meestal doordrenkt met de vloeistof, kwam langs de deuren om te vragen of de huisvrouw nog petroleum nodig had. Ieder had zijn vaste klantenkring, die sterk bepaald werd door de kerkelijke gezindheid van de klant en de neringdoende. Je kocht uitsluitend bij een 'geloofsgenoot'.

Herman van der Klis ging zijn klanten af met een handkar. Hij had jarenlang op de bok gezeten van de paardentram naar Papekop. Toen die lijn opgeheven werd, ging Herman petroleum verkopen om rond te komen.

Aan de Goudse straatweg verkocht Cor de Groot petroleum. Er werd aan huis verkocht en op zaterdag bezocht Cor op de bakfiets zijn klanten. Ook doordeweeks kwam er weleens een verzoek om petroleum. Als oudste zoon Ad aan het eind van de dag thuiskwam van de H.B.S. werd hij er soms op uitgestuurd om bij een klant wat te gaan afleveren. Dan zette hij een petroleumblik op de stang van zijn fiets en peddelde bijvoorbeeld naar het Vette Varken waarbij hij met zijn ene hand het blik vasthield en met zijn andere het stuur van de fiets. Als er veel wind stond, was dat echt geen gemakkelijk klusje.

Piet Schalkwijk woonde in het steegje naast het pand in de Leeuweringerstraat waar nu het Chinese restaurant is gevestigd. Hij had de beschikking over een gele bakfiets van de landelijke oliefirma 'De Automaat'. Hans Mulder schreef voor Windfall zelfs een nummer over hem: 'Still going strong'. De countrysong staat op hun L.P. 'No Covers'.

De Automaat was een onderdeel van de American Petroleum Company opgericht in 1898, later bekend als Standard Oil (Esso). De olie werd vanuit de Verenigde Staten per boot vervoerd naar Rotterdam. Het bedrijf van Vlijminck de Vocht zorgde voor verdere verspreiding in de stad en omliggende plaatsen.

Om klanten vast te houden werden cadeaus uitgedeeld, zoals een ganzenbordspel en ieder die een maatje olie kocht, kreeg een gratis krantje. Het krantje bevatte naast reclame ook een stripverhaaltje, dat ging over een zwart mannetje, Pijpje Drop geheten. Zou in deze tijd bij groeperingen als 'Kick Out Zwarte Piet' waarschijnlijk wel weer gevoelig hebben gelegen. Om het vervolgverhaal bij te houden was het zaak om wekelijks petroleum te kopen, want zo'n verhaaltje eindigde steevast in: 'En zo het ons Pijpje Drop vergaat, staat in de volgende Automaat'.

De scharensliep

Een scharensliep was iemand die langs de deuren ging om scharen en messen te slijpen. Ook het slijpen van schaatsen behoorde tot zijn werkzaamheden. De man had een grote handkar, soms een bakfiets, waarop hij alle benodigde gereedschappen voorhanden had. De slijpstenen en banden werden aangedreven met een pedaal, later ook met een diesel- of benzinemotortje.

In en rond Oudewater genoot Cornelis Koolwijk uit Hoenkoop bekendheid. Hij woonde op de Goudsestraatweg/hoek Tramweg. Cornelis moest niets hebben van motorisering of mechanisering. Met zijn omgebouwde kruiwagen trok hij tot diep in de jaren '60 door Oudewater en de wijde omtrek. Het slijpen ging echt op de klassieke manier waarbij de slijpsteen werd aangedreven via een vliegwiel, verbonden aan een krukas met daaraan een scharnierende treeplank die met één voet op en neer werd bewogen. De spetterende vonkenregen was altijd een bijzondere attractie voor kinderen. Cornelis sleep ook messen, zagen en zeisen. Scheermessen hanteerde hij zowel om ze haarscherp te maken als om er moeilijk ter been zijnde boeren mee te scheren. En kon iemand door zijn of haar buikomvang niet meer bij de tenen komen: geen nood, want Cornelis knipte gratis de nagels! Was het in de winter te koud om in de openlucht zijn precisiewerk te verrichten, dan trok hij op de fiets de buurten door om, net als Piet Schalkwijk, stoelen te matten. Maar het slijpen liet hij er niet gauw bij zitten. Als het ijs sterk genoeg was, trok hij met zijn kruiwagen zelfs linea recta over de weteringen van buurt naar buurt. Zijn verdiensten -dubbeltjes (10 cent), kwartjes (25 cent) en een enkele gulden- bewaarde hij onderweg in een soort knikkerzakje. Hij "had er een goede boterham aan" zoals hij het financieel resultaat van zijn éénmansbedrijfje altijd omschreef.

Na zijn dood kwam zijn kruiwagen na de nodige omzwervingen door toeval in handen van zijn neef Arie Koolwijk. Hij knapte de kar van zijn oom helemaal op en die staat nu te pronken tussen de reeds eerder verzamelde oldtimers van Arie in Bergambacht.

Vandaag de dag is het beroep van scharensliep bijna geheel verdwenen. Door de komst van het onderhoudsarm gereedschap en het gemak waarmee men nieuwe materialen kan aanschaffen om de oude te vervangen, is de scharensliep overbodig geworden

Bronnen: 'Ach ja, zo was Oudewater' en 'Oudewater in touw' door Theo Pollemans, Herman van der Klis, Ad de Groot, Hans de Jong en Arie Koolwijk.

De vorige afleveringen van ff z@ppen zijn gebundeld in vier delen. Daarbij is gebruik gemaakt van extra materiaal als aanvulling. De rijk geïllustreerde boekjes zijn voor e 17,50 in Oudewater te koop bij de Read Shop, de TIP en bij de schrijver zelf op De Cope 6. Eind 2020 is 'ff z@ppen deel 5' op de markt gekomen. Onder de titel 'Oudewater 1940-1945' staat dit deel geheel in het teken van de Tweede Wereldoorlog.