Kerken in de IJsselstreek

Aad Kuiper

Heel wat toeristen bekijken in hun vakantie vaak een kerk, zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant. In de IJsselstreek kan dat net zo goed; met een bijzonder inkijkje in de (eigen) streek. Want ook hier zijn heel wat kerken; zelfs als je je beperkt tot de kernen Haastrecht, Montfoort en Oudewater zijn het er vrij veel. Geloofsgemeenschappen zijn er nog meer en wellicht hebben we er nog enkele over het hoofd gezien bij onze speurtocht. Maar voor de liefhebber hebben we een aantal interessante gebouwen of kerkgebouwen met een of meer bijzondere details op een rijtje gezet. Er zijn betrekkelijk jonge kerkgebouwen bij, maar ook heel oude en vaak staan die laatste op plaatsen waar daarvoor, in een ver verleden, ook al kerkgebouwen stonden. Dat we niet volledig kunnen zijn, weten we en dat de keuze arbitrair is begrijpen we ook, maar op deze recreatiepagina veel kerken in vogelvlucht.

Haastrecht

In Haastrecht is bijvoorbeeld de gereformeerde kerk te vinden die uit 1960 dateert met weinig decoratie. Maar des te opvallender zijn de glas-in-loodramen: de benedenramen bevatten eenvoudige voorstellingen van bijbelse gelijkenissen; de bovenramen zijn slechts gekleurd. Het ruwe leisteen kruis voor in de kerk is gemaakt door een gemeentelid, kunstenares mevr. Groen.

De hervormde kerk aldaar is een laatgotische in hout overwelfde kruiskerk waarvan alleen het korte schip, het dwarsschip en de toren over zijn. De zijbeuktraveeën hebben topgeveltjes. De torenromp bestaat uit vroeg-gotische vormen, de renaissance bovenbouw werd gerestaureerd na brandschade in 1896. Al tussen 1275 en 1280 is er sprake van een kerk in Haastrecht. Het onderste deel van de toren dateert mogelijk nog uit die tijd. In de veertiende en de vijftiende eeuw vonden verscheidene verbouwingen plaats. Het kerkgebouw heeft heel wat rampen moeten doorstaan, maar steeds is het weer hersteld en is nu 'mooier dan tevoren'.

De Sint-Barnabaskerk in Haastrecht is gebouwd als vervanger van de 17e-eeuwse schuurkerk die van 1682 tot 1853 in Haastrecht op dezelfde locatie in gebruik was. De kerk is gebouwd in neoclassicistische stijl, ook wel aangeduid als 'waterstaatstijl', met een eenbeukig schip van vijf traveeën lang. De kerk heeft een koor of absis met een vijfzijdige koorsluiting aan de oostzijde. Ook aan deze kerk heeft een aantal restauraties plaatsgevonden.

Montfoort

Van het oudste kerkgebouw in Montfoort is weinig bekend. Dit kerkje stond volgens de overlevering op Heeswijk. Waarschijnlijk is dit omstreeks 800 verwoest door de Noormannen. In 1302 wordt in een oorkonde gesproken over de kerk in Montfoort. De stichter van Montfoorts kerk is burggraaf Hendrik III geweest en deze is gewijd aan evangelist St. Jan. Het oorspronkelijke bouwwerk van de huidige kerk is rond de 15e eeuw verbouwd tot een eenbeukige kerk, maar kort daarna volgde een verbouwing tot de huidige vorm. De bouwstijl wordt Hollandse gotiek genoemd. Op 28 maart 1629 sloeg de bliksem in de toren van de kerk. De vonkenregen viel over kerk en stad. Naast de enorme schade aan de stad was die aan de kerk ook enorm: klokken, uurwerk, orgel, koperen kronen, dak, balken, stoelen, banken, gebrandschilderde glazen, alles was verbrand. Met behulp van vrijwillige en verplichte bijdragen werd de herbouw/restauratie gestart. De pilaren zijn van het Brabantse type. De lezenaar op het doophek dateert uit 1725 en wordt heden ten dage nog gebruikt. Er hingen in de kerktoren ooit 3 klokken: de eerste, met het wapen van De Merode, is nog aanwezig, maar die met de wapens van Barbacon en Sas ontbreken inmiddels. In de gehele kerk zijn nog grafzerken aanwezig, waarvan sommige inmiddels niet meer zichtbaar zijn. Over deze kerk valt nog veel meer te vertellen, maar we beperken ons tot deze informatie.

Oudewater

De Oud-Katholieke Kerk in de Leeuweringerstraat 12 in Oudewater is in 1882 gebouwd op de plek waar voorheen een schuilkerk van de katholieken heeft gestaan. Hij is gewijd aan Heilige Michael (patroonheilige van Oudewater) en Johannes de Doper. Niet alleen de kerk is bijzonder om te zien maar ook de aanwezige kunstschatten zoals schilderijen, altaar en een St. Michaelsbeeld uit 1850. En let eens op het moderne gevelteken; daarvan hangen er in Oudewater meer dan twintig.

De Grote of Sint-Michaëlskerk in Oudewater is een gotische hallenkerk uit de 15de eeuw door de uitbreiding van een gotische kruiskerk, die op zijn beurt in de 13de eeuw een romaanse voorganger had vervangen. De kerk heeft een 14de-eeuwse toren, die eigenlijk een stadstoren is, met een gewolfd zadeldak — een in deze streken heel ongewoon type — dat bovendien haaks op de kerk staat. De kerk bezit een gotisch stenen doopvont, dat eeuwenlang begraven is geweest, maar bij renovatie van de kerk teruggevonden onder de bestrating.

De Ontmoetingskerk, het kerkgebouw van de Protestantse Gemeente Oudewater, is als gebouw niet opvallend, maar aan de buitenkant vallen zowel een plaquette van de theoloog Arminius op, die rond 1560 in Oudewater werd geboren, en een foto die deel uitmaakt van de historische fotoroute in de stad, waarop juist die plek te zien is, toen er nog een paardentram reed.

En, last but not least - want binnenkort verschijnt een wat uitgebreider artikel in De IJsselbode over de 'oplevering' van het derde deel van de restauratie van deze kerk - de Sint-Franciscuskerk. Dit is de rooms-katholieke kerk in Oudewater. Deze kerk werd tussen 1881 en 1882 gebouwd ter vervanging van een oudere en kleinere kerk uit 1803. De Sint-Franciscuskerk werd ontworpen door Evert Margry, die een leerling van Pierre Cuypers was geweest. Margry ontwierp een driebeukige neogotische kruiskerk, met een pastorie. Margry ontwierp ook het hoofdaltaar en de altaren in de zijkapellen. Veel van het overige interieur, waaronder de kruiswegstatie, is ook afkomstig uit zijn atelier. De kerk werd op 6 september 1882 in gebruik genomen en is gewijd aan Franciscus van Assisi. De Sint-Franciscuskerk heeft een toren van 60 meter hoog. De kerk wordt overdekt door stenen kruisribgewelven. Het interieur is vrijwel geheel beschilderd en de kerk beschikt over een orgel van de firma Maarschalkerweerd.