Haastrecht 1940-1945, Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog

De IJsselbode staat dit jaar stil bij het feit dat Nederland 75 jaar geleden bevrijd is en dat we sindsdien in vrijheid leven. De Historische Vereniging Haastrecht heeft contact gelegd met Haastrechtenaren, die (vroege) jeugdherinneringen hebben en/of verhalen meekregen van hun ouders. Een aantal hiervan zijn opgenomen in haar periodiek ‘De Havekedrechter’. Naast de verhalen van de inwoners, heeft men het archief van de vereniging geraadpleegd en eerder verschenen artikelen zijn gebruikt om een zo duidelijk mogelijk beeld te geven over deze periode. Ook een bezoek aan het archief in Gouda (SAMH) leverde veel informatie op. Het redactieteam van de Historische Vereniging o.l.v. Rob Anders is er volledig in geslaagd een indrukwekkend en informatief blad samen te stellen.
Het blad is verkrijgbaar voor 5 euro bij Bakker op de Hoogstraat.

Uit deze Havekedrechter herinneringen van Jacobus de Korte en Jaap Reichard. Zij zijn geïnterviewd door Hans Kattenwinkel.

Herinneringen van Jaap Reichard

Jaap is geboren in 1938 in de Hoogstraat 176 en heeft zodoende de oorlogsjaren als kind in Haastrecht beleefd.

Ik vroeg hem onlangs wat herinneringen op te halen in het kader van de viering van de 75-jarige bevrijding in 2020. Jaap heeft daarop de nodige aantekeningen gemaakt die wij bespreken.

De distributiestamkaart

In het begin van de oorlog waren veel artikelen alleen ''op de bon'' verkrijgbaar: eten, brandstof en rijwielen. Iedereen kreeg een distributiestamkaart. Deze kaart werd door het distributiekantoor van de gemeente Haastrecht verstrekt. Dat bevond zich in het gebouw van de Nederlandse Protestantenbond aan de Hoogstraat (later afgebroken) en later in de oorlog in de meubelfabriek van Joh. De Bruin (Hoogstraat 146, thans kaashandel Verkaik. Ook Jaap, slechts 3 jaar oud, kreeg zo'n kaart. Ook de eerste jaren na de oorlog was er nog veel op de bon.

Gaarkeuken

Zoals bekend was er, vooral in de laatste oorlogsjaren, weinig te eten. De inwoners die min of meer honger leden konden met hun pannetje terecht bij de gaarkeuken. Die was gevestigd in de Openbare Lagere School (nu Slingerland fietsen). Het eten stelde weinig voor zo stelde Jaap zijn moeder vast.

Eten met gesloten overgordijnen.

Vooral in de laatste oorlogsjaren was de hongersnood groot. Veel inwoners van o.a. Rotterdam gingen met de fiets, vaak zonder luchtbanden naar het Oosten om eten te bemachtigen. Veelal kwamen ze via Haastrecht en probeerden aan een hapje eten te komen. De bewoners aan de ingang van Haastrecht werden vaak geconfronteerd met die vraag. Wanneer mogelijk werd er wel wat meer gekookt om deze passanten een prakje te kunnen aanbieden. De passantenstroom was echter zo groot dat er door diverse bewoners met dichte gordijnen werd gegeten. De passanten die aan wat eten geholpen werden waren zeer correct en dankbaar.

Scholen

In de oorlog waren de RK-school en het zusterklooster gevorderd door de Duitsers. De leerlingen kregen les in de stal van de heer Piet van Leeuwen (boerderij Avondrust) aan de Hoogstraat. De kleuters van de katholieke school waren gehuisvest in de burgemeesterswoning. Boven in die woning waren kantoren van de Duitsers.

Schuttersputten

Langs de provinciale weg zijn er tijdens de oorlog diverse schuttersputjes gegraven. De soldaten konden vanuit deze putten schieten. Tevens hadden deze putten een beschermende functie voor de bevolking tijdens beschietingen vanuit de lucht. De kinderen speelden in en om deze putten.

Razzia's

Diverse Nederlandse mannen werden ingezet voor de Duitse Wehrmacht. Zij moesten gaan werken in Duitsland. De animo om vrijwillig te gaan was niet groot. Daarom werden regelmatig, door middel van razzia's, Nederlandse mannen opgepakt en naar Duitsland gevoerd. In de regel wist men van tevoren wanneer er een razzia kwam en kon men vluchten naar een onderduikadres. Er waren diverse mogelijkheden. Er was een adres in een prieeltje achter in de Overtuin. Daar lag stro op de grond waarop de mannen konden slapen en als de razzia voorbij was kwamen ze weer terug. In die tijd stonden daar nog geen huizen, was er geen verlichting en was het dus aardedonker. De Duitsers kwamen niet graag in het bos en dus was men daar redelijk veilig.

Een tweede plek was in het Piet Smits gemaal, nu Huize Aletta. Het gemaal was toen al buiten gebruik. Daar woonden vroeger broer en zus Graveland. De mannen konden wegkruipen onder in de ruimte van het scheprad.

Wanneer de razzia plotseling kwam moest men in of rond het huis een veilige plek vinden. De vader van Jaap had van tevoren in het kippenhok al een grote kuil gegraven die kon worden afgedekt met een baal stro. Als de nood aan de man kwam dook hij daarin, trok de baal stro over zich heen en was dan redelijk veilig. Ook in de houtloods (Jaaps vader was timmerman/aannemer) kon hij zich tussen het hout verstoppen. Dat is enkele keren gebeurd.

Inkwartiering

Bij diverse bewoners van Haastrecht werden Duitse soldaten ondergebracht. In die gevallen moest je thuis enorm op de woorden letten. Het was de vijand. Ook bij Jaap thuis gebeurde dat enkele keren.

Vordering diverse huizen

In de herfst van 1944 zijn er diverse huizen door de Duitsers gevorderd. Aan de Hoogstraat waren dit o.a. de huizen van de familie Zeevat (later Rabobank), Borggreven en Reichard. Binnen één dag moesten de huizen overgedragen worden. Alleen het beddengoed mocht je meenemen. De familie Reichard kon direct terecht bij de overburen, de familie Van Leeuwen van de boerderij 'Avondrust'. Zij kregen daar de beschikking over drie kamers en gebruik van keuken. Het onthaal was geweldig en het werd eigenlijk wel een gezellige tijd. Jaaps moeder was wel met de Duitsers overeengekomen dat ze af en toe in hun huis mocht om de planten na te lopen. Zo kon ze de boel een beetje in de gaten houden. De familie Zeevat vond onderdak bij de dominee van de Hervormde kerk.

Met de bevrijding (5 mei 1945) mochten we weer terug naar de eigen woning. Het huis was vervuild en de tapijten hadden enorm te lijden gehad door de laarzen van de officieren en onderofficieren die in het pand kantoor hielden. Behalve de heren zaten er ook dames in de huizen. Zij vonden het leuk om de huizen anders in te richten. Daarvoor werden meubelen en spullen gewisseld tussen de diverse woningen. Zo kon een stoel of een lamp uit het ene huis terecht komen in een ander huis en omgekeerd. Na de oorlog was het dus nog een hele speurtocht om alles weer op de juiste plaats te krijgen.

De bevrijding

In die tijd had bijna elke straat een buurvereniging; de Grote Haven, de Kleine Haven, het Marktveld enzovoort. Er werden enorme feesten georganiseerd door deze verenigingen.
(Andere mensen uit Haastrecht kunnen zich dit niet herinneren maar waarschijnlijk was dit later dan mei, bekend is een feestprogramma op 3 en 4 september in combinatie met Koninginnedag van 31 augustus).

Luisteren naar de Engelse radio

Aan het begin van de oorlog hadden nog veel mensen een radio. Er werd o.a. geluisterd naar de Engelse zenders. In Haastrecht waren er een aantal Duitsgezinde mensen die hier bezwaar tegen hadden en stiekem luisterden of er radio's aanstonden. Zo kon je verraden worden.

Later moesten de radio's ingeleverd worden, ook koper en tin. Het koper en tin gingen bij de familie Reichard de grond in. De radio werd wel ingeleverd.
Jaap benadrukt dat hun gezin betrekkelijk goed de oorlog is doorgekomen en altijd voldoende te eten heeft gehad, anders dan vele gezinnen in de grote steden waar op grote schaal honger werd gelden.

Oproep

De Historische Vereniging Haastrecht wil graag in contact komen met mensen die nog herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog hebben. Zij kunnen zich melden bij de redactie op Hoogstraat 107, tel 0182-502500 of email: havekedrechter@kpnmail.nl