Herdenken?

Otto Beaujon

Vrienden in Indonesië, ik vroeg hen eens op een gepast moment of er daar ook mensen waren die niks van Nederlanders moesten hebben. Of Indonesiërs nog haatgevoelens jegens de vroegere kolonisator hadden, de heersers van weleer die er bovendien na het uitroepen van de onafhankelijkheid nog eens drie jaar lang hard en nodeloos met de krijgsmacht tegenaan gegaan waren.

Wij (hun Nederlandse gasten) waren overal allerhartelijkst ontvangen en royaal onthaald. Geen woord over 300 jaar kolonialisme, over het militair geweld.

Op een vrijdag bij de ‘Gus’ (imam) van Probolinggo schoven steeds meer mannen aan voor de maaltijd die de imam elke vrijdagavond aanbiedt: tien meter palmblad, waarop een kruiwagen met rijst, gedroogde visjes, gerookte aubergine en sambal.

De koloniale tijd en de politionele acties kwamen ter sprake. Ze blijken er allen maar bitter weinig over te weten: mensen die het van nabij meegemaakt hebben, zijn er nauwelijks meer. We ontmoetten vijftien jaar geleden in Buitenzorg en Kediri nog een paar stokoude Indonesiërs die goed Nederlands spraken, en die de spoorstations tussen Maastricht en Utrecht foutloos konden opzeggen. Lachen natuurlijk.

Indonesiërs hadden ook geen hekel aan de Nederlanders, zeggen ze, en wreedheden, dat was voorbij en zijzelf hadden tijdens de politionele acties heus ook Nederlandse soldaten getjitjakt. Maar Nederland had in de driehonderd jaar voordien wèl gezorgd voor voedsel voor iedereen, en voor dokters en onderwijs en en en, en Soekarno had al die 200 suikerfabrieken graag overgenomen want naast rijst was (en is) suiker nog steeds het belangrijkste volksvoedsel, wat energie betreft.

Maar anders dan in andere voormalige koloniën (van de Portugezen, de Engelsen, de Belgen en de Fransen) had Soekarno één ding voor geen prijs over willen nemen: de Nederlandse taal. Zodoende moest het Maleis, een gesproken taal, eerst voorzien worden van een spelling, van een grammatica en een officiële woordenlijst. Onderwijzers moesten opgeleid worden, om pas vanaf 1962 in het Bahasa (de nieuwe geschreven taal van Indonesië) de kindertjes van zes les te kunnen geven.

Het onderwijs, betoogden mijn Indonesische vrienden, gaat nu over lezen, schrijven en rekenen, over voedsel en gezondheid, over de islam, het hindoeïsme, het christendom: de drie belangrijkste godsdiensten van de tienduizend eilanden. Cultuur en geschiedenis was -en is- het werkterrein van de adellijke families, de sultans. Op school dus niets over de Tweede Wereldoorlog, de Japanse bezetting? Nee, zeiden ze, want dat had geen zin, het was gebeurd ja, daar hadden ze allemaal wel over gehoord maar dat hoef je niet eeuwig te blijven oprakelen. Ook de Nederlandse harde acties na 1945, dat was zeker geen lesstof op school, en zodoende hield het de mensen ook niet generaties lang bezig. Van collectieve wrok was geen sprake, gaandeweg niet meer over piekeren, ze hadden de harde kantjes vanzelf weg laten slijten. Vriendschap was veel productiever. Van de Jappenkampen hebben ze nergens toeristische bezienswaardigheden gemaakt; het oerwoud heeft ze overgroeid en onvindbaar gemaakt. Dat generaties lang cultiveren van gruwelijkheden en collectief schuldgevoel, daar doen ze in Indonesië niet aan. Ter overdenking: Nederland herdenkt nog elk jaar op 15 augustus, in Den Haag het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië (waarvan we toen dachten dat het nog van ons was).